اکوایران: توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی تأثیر قابل توجهی بر کاهش آلودگی هوا دارد، اما میزان توجیه اقتصادی آن بسته به نوع سیستم متفاوت است. نهاد مطالعاتی شهرداری تهران در پژوهشی به بررسی تفصیلی هزینه‌ها و منافع توسعه مترو، اتوبوس‌های تندرو و اتوبوس‌های معمولی پرداخته است.
پژوهشی در رابطه بامقایسه اقتصادی مترو و اتوبوس تندرو در کاهش آلودگی هوا نشان می‌دهد که توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی تأثیر قابل توجهی بر کاهش آلودگی هوا دارد، اما میزان توجیه اقتصادی آن بسته به نوع سیستم متفاوت است.
مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهرداری تهران در گزارشی که پاییز امسال منتشر شده به بررسی تفصیلی هزینه‌ها و منافع توسعه مترو، اتوبوس‌های تندرو و اتوبوس‌های معمولی می‌پردازد.
حمل‌ونقل یکی از اصلی‌ترین منابع آلودگی هوا در سراسر جهان محسوب می‌شود. بر اساس مطالعات انجام‌شده، انتشار آلاینده‌ها در این بخش از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲ سالانه ۱.۷ درصد رشد داشته است. در کشورهای توسعه‌یافته، سهم خودروهای شخصی در مسافت طی شده بیش از ۹۰ درصد است، که نشان‌دهنده نقش عمده این وسایل نقلیه در افزایش آلودگی هواست. این چالش، سیاست‌گذاران را به سمت توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی سوق داده است تا با کاهش وابستگی به خودروهای شخصی، آلودگی هوا را مهار کنند.
با این حال، توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی هزینه‌های قابل‌توجهی را به همراه دارد. بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که هزینه احداث هر کیلومتر مترو در کشورهای در حال توسعه به‌طور متوسط ۸۷ میلیون دلار و هزینه احداث هر کیلومتر اتوبوس تندرو ۱۱ میلیون دلار است. این هزینه‌ها شامل سرمایه‌گذاری در مسیرها، ایستگاه‌ها، تجهیزات، ناوگان و مطالعات اولیه می‌شوند. در مرحله بهره‌برداری نیز هزینه‌های تعمیر و نگهداری زیرساخت‌ها و ناوگان، به همراه هزینه‌های نیروی انسانی، بخشی از هزینه‌های جاری این سیستم‌ها هستند.
در این مطالعه همچنین میزان انحراف تقاضا از حمل‌ونقل شخصی به حمل‌ونقل عمومی تحت تأثیر سیاست‌های مختلف بررسی شده است. توسعه خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو منجر به کاهش مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی می‌شود، درحالی‌که توسعه خطوط اتوبوس‌های معمولی چنین اثری ندارد. به منظور تحلیل دقیق‌تر، پنج سناریو مختلف برای شهر تهران تعریف شده و تأثیر هر یک بر میزان مصرف سوخت، سرعت شبکه، کل زمان سفر و میزان انتشار آلاینده‌ها ارزیابی شد.
نتایج نشان می‌دهد که توسعه مترو بیشترین میزان کاهش آلاینده‌های هوا را به همراه دارد، اما به دلیل هزینه‌های بسیار بالای احداث، نسبت فایده به هزینه آن پایین است. در مقابل، توسعه اتوبوس‌های تندرو نسبت فایده به هزینه مطلوب‌تری داشته و توجیه اقتصادی بیشتری دارد. توسعه خطوط اتوبوس معمولی اما تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش آلایندگی نداشته و نسبت فایده به هزینه آن تقریباً صفر است.
به منظور محاسبه ارزش اقتصادی انتشار آلاینده‌های هوا، مطالعات داخلی و بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفته و بر مبنای نرخ تورم دلار در سال ۲۰۲۲، ارزش هر تن آلاینده محاسبه شده است. این محاسبات نشان می‌دهد که میزان منافع حاصل از کاهش آلاینده‌های هوا در نتیجه توسعه مترو، به‌طور مطلق بیشتر از سایر گزینه‌هاست، اما هزینه‌های بالای اجرایی مانع از برتری آن از منظر توجیه اقتصادی می‌شود.
این مطالعه پیشنهاداتی برای سیاست‌گذاران ارائه می‌دهد. در کوتاه‌مدت، اقداماتی همچون ارتقای معاینه فنی خودروها، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و مدیریت تقاضای سفر از طریق سیاست‌هایی مانند قیمت‌گذاری پارکینگ می‌توانند تأثیر مثبتی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشند. در میان‌مدت، بهینه‌سازی مسیرها و بهبود بهره‌وری سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی می‌تواند جایگزینی کم‌هزینه‌تر نسبت به توسعه زیرساخت‌های جدید باشد. این نتایج می‌توانند مبنایی برای تصمیم‌گیری‌های آینده در زمینه حمل‌ونقل پایدار و کاهش آلودگی هوا باشند.
