تغییر بزرگ در دهک‌بندی یارانه‌ای/ همه یارانه‌بگیران باید بدانند - افق اقتصادی

هنوز بحث‌های بسیاری در مورد روش دهک‌بندی اقشار مختلف جامعه وجود دارد. به‌ویژه در مورد محاسبه تراکنش‌های بانکی که برخی از شهروندان معتقدند گردش بالای حساب‌هایشان به دلیل شرایط شغلی، باعث قرار گرفتن آن‌ها در دهک‌های بالاتر و قطع یارانه شده است.

دریافت وام‌هایی مانند وام ازدواج و مسکن، تأثیری بر افزایش دهک یک خانوار ندارد. حتی ممکن است صدک خانوار را نیز تغییر ندهد.

در فرآیند وسع‌سنجی و دهک‌بندی یارانه خانوار، بیش از ۱۶ فاکتور و متغیر مؤثر دخیل هستند که شامل تراکنش‌های مالی و بانکی، میزان حقوق، مالکیت خودرو، و همچنین متغیرهای غیراقتصادی مانند ساختار خانواده، وجود معلولیت، بیماری‌های صعب‌العلاج و زنان سرپرست خانوار می‌شود.

یارانه نقدی و دسترسی به وضعیت دهک‌بندی

شهروندان می‌توانند از طریق سامانه «حمایت» با وارد کردن شماره همراه و کد ملی خود، از وضعیت دهک اقتصادی خود مطلع شوند و در صورت داشتن مستندات جدید برای تجدیدنظر در دهک‌بندی، آن‌ها را بارگذاری کنند. اطلاعات مورد استفاده برای دهک‌بندی شامل تراکنش‌های مالی و گردش حساب از بانک مرکزی، و آمار خریدوفروش خودرو از راهنمایی و رانندگی است. این منابع رسمی و معتبر، مبنای اصلی برای تعیین وضعیت اقتصادی افراد هستند.

 با تجهیز بانک‌های اطلاعاتی جامع و استفاده از هوش مصنوعی، به‌تدریج مبانی دهک‌بندی به اطلاعات و رفتارهای مالی خانوارها گره خورد.

در این میان، گرچه کاستی‌هایی مثلاً در حوزه املاک با معاملات مبتنی بر چک وجود داشت، اما برای کاهش میزان خطا، امکان درخواست بازبینی نیز برای خانوارهای معترض مدنظر قرار گرفت و اگر متولیان دهک بندی در وزارت کار به وظیفه خود عمل کنند، هرگونه تغییر در دهک‌بندی قابل‌اعتراض و پیگیری است.

مرجع دهک‌بندی خانوارها، بانک اطلاعاتی «پایگاه رفاه ایرانیان» است که در آن، اطلاعات خانوارها اعم از تعداد اعضا، مالکیت خودرو و گردش مالی همه اعضای خانواده مبنای آزمون وسع قرار می‌گیرد و بر اساس نتیجه این آزمون، رتبه خانوار در میان همه خانوارهای کشور به دست می‌آید.

شواهد حاکی از این است که این پایگاه هنوز اطلاعات بورس و اطلاعات مالکیت زمین و مسکن را به‌عنوان مبانی اصلی دهک‌بندی مدنظر قرار نمی‌دهد و در حوزه گردش مالی نیز همچنان معاملات مبتنی بر چک را جداگانه دسته‌بندی نمی‌کند.

البته گردش مالی حاصل از همه این موضوعات در قالب واریز یا برداشت، بر دهک‌بندی تأثیر دارد. ازآنجایی‌که ۹ دهک از کل ۱۰ دهک درآمدی کشور مشمول دریافت یارانه نقدی هستند و کالابرگ الکترونیک نیز فقط به ۷ دهک پایین اختصاص می‌یابد، این تغییرات مالی می‌تواند با جابه‌جا کردن دهک درآمدی خانوار، به قطع یا وصل شدن حمایت‌های دولتی منجر شود.

جمعیت ایران به ۱۰ دسته ۱۰ درصدی تقسیم می‌شوند و هرگونه تغییر رفتار مالی که منجر به جابجایی یک خانوار نسبت به سایر خانوارها شود، می‌تواند در تعیین دهک درآمد آن خانوار مؤثر باشد.

در دهک‌بندی خانوارها، ۱۰ درصد جمعیت که کمترین درآمد را دارند در دهک اول قرار می‌گیرند و دهک‌های بعدی به‌تناسب وضعیت درآمدی تعیین می‌شوند تا دهک دهم که دربرگیرنده ۱۰ درصد ثروتمندتر جامعه است.

در این فرایند، دهک یک خانوار احتمال دارد با دریافت یک وام بانکی مثل وام ازدواج که رقم آن سنگین است، تغییر کند؛ اما صولت مرتضوی، وزیر کار اختصاصی در مورد این موضوع وعده رسیدگی داده و از خانوارهایی که با دریافت وام ازدواج دهک آنها تغییر کرده، خواسته است تا اعتراض خود را ثبت کنند.

در مورد پرداخت و دریافت رهن مسکن اجاره‌ای نیز همین مشکل برای مستأجران وجود دارد؛ چراکه مستأجران در زمان تغییر محل سکونت، باید مبالغ کلانی را به‌عنوان رهن از موجر قبلی دریافت کرده و به‌حساب موجر جدید واریز کنند.

در این میان دریافت قرض از دیگران نیز مزید علت می‌شود و دهک خانوار را تغییر می‌دهد. وزارت کار در مورد رسیدگی به این اتفاقات قولی نداده اما ازآنجایی‌که روزبه‌روز اتکا به هوش مصنوعی در آزمون وسع افزایش می‌یابد، می‌توان امیدوار بود که در فرایند رسیدگی به اعتراضات دهک‌بندی، این موارد اصلاح شود.

خانوارها می‌توانند با مراجعه به درگاه دولت الکترونیک به نشانی https://my.gov.ir/، سامانه حمایت وزارت کار به نشانی https://hemayat.mcls.gov.ir یا از طریق شماره گویای ۰۹۲۰۰۰۰۶۳۶۹ از دهک درآمدی خود مطلع شوند.

در گام دوم، اگر یک خانوار به دهک بندی معترض بود، می‌تواند با ثبت درخواست بررسی، اعتراض خود را به هرکدام از مبانی دهک‌بندی اعم از تعداد اعضای خانوار، اطلاعات بانکی، خودرو ثبت کند تا مورد رسیدگی قرار گیرد.

به‌عنوان‌مثال، اگر سرپرست خانوار از حساب خود برای مدیریت ساختمان یا تنخواه‌گردانی استفاده می‌کند، می‌تواند با ثبت اعتراض خواستار جداسازی تراکنش‌های غیرمرتبط با خانوار شود؛ اما توجه به این نکته ضروری است که برای ثبت درخواست اعتراض، از متقاضی تعهد گرفته می‌شود که اطلاعات او در اختیار سازمان امور مالیاتی، سازمان‌های حمایتی و نظام بانکی قرار گیرد و مبنای تصمیم‌گیری در خصوص اخذ مالیات، ارائه خدمات و تسهیلات درخواستی باشد.

یکی دیگر از عوامل تغییر دهک درآمدی، حضور فرزندان بالای ۱۸ سال دارای درآمد است که با بالا بردن سرانه درآمدی خانوار، منجر به تغییر دهک درآمدی می‌شود. در این مورد، عضو دارای درآمد می‌تواند با مراجعه به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند https://my.gov.ir/ نسبت به جداسازی خود از خانوار اصلی اقدام کند تا دهک درآمدی خانوار به حالت قبل برگردد. البته در این وضعیت، یارانه فرد جدا شده به دلیل قرار گرفتن در دهک دهم حذف خواهد شد.

بر اساس این جدول، یارانه نقدی و معیشتی دهک‌های چهارم تا نهم هر ماه در روز سی‌ام به دست‌شان می‌رسد. آنگونه که از سال ۱۴۰۱ مقرر شده، خانواری که در این دهک‌ها جای می‌گیرند، یارانه ۳۰۰ هزار تومانی دریافت می‌کنند.

علاوه بر واریز یارانه نقدی در هر ماه، از نیمه دوم سال گذشته، اعتباری به مبلغ ۱۲۰ هزار تومان در قالب کالابرگ الکترونیک در حساب سرپرستان خانوار ایرانی شارژ می‌شود. اگر دولت سیزدهم طبق ماه‌های قبل عمل کند، انتظار می‌رود اعتبار کالابرگ فردا پرداخت شود. استفاده از کالابرگ الکترونیک اختیاری است و شامل ۱۰ قلم کالا شامل ماست، شیر، پنیر، قند و شکر، ماکارونی، روغن مایع، برنج، مرغ و تخم‌مرغ به ارزش ۵۳۰ هزار تومان می‌شود. قیمت اقلام موجود در سبد کالابرگ، به نرخ شهریور ماه ۱۴۰۰ عرضه و مابه‌التفاوت قیمت کالا توسط دولت در طول دوره پرداخت می‌شود. کالابرگ الکترونیک، دهک‌های اول تا نهم معیشتی را دربرمی‌گیرد.

اگر جزو دهک‌های اول تا سوم هستید، براساس آنچه سازمان هدفمندی یارانه‌ها اعلام کرده است، زمان واریز یارانه نقدی شما طبق روال ماه‌های گذشته، ۲۵ تیرماه است.

طبق یکسری تغییراتی که در زمان پرداخت یارانه کمک معیشتی اعلام شده است، یارانه مرحله ۱۶۰ بر اساس دهک‌بندی اعلامی از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، از ۲۵ و ۳۰ هر ماه به حساب سرپرستان خانوار دهک‌های یکم تا سوم کل کشور واریز خواهد شد. برای بسیاری از افراد، این یارانه مبلغی مهم است که برای زندگی خود حساب می‌کنند.

جزئیات جدید از واریز یارانه نقدی

همچنین جایگزینی پرداخت یارانه تشویقی به تعداد فرزندان زیر ۱۸ سال به جای هفت دهک درآمدی می‌تواند به میزان قابل‌توجهی جامعه هدف را محدود کند. ضمن آنکه تناسب بیشتری با نهاده‌های فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعه و سیاست‌های جمعیتی کشور دارد. در چنین حالتی دولت ضمن افزایش اثرگذاری بیشتر بر جامعه هدف، هزینه‌های کمتری را نیز متحمل می‌شود و حداقل ۳۰ هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی در مصارف ایجاد می‌کند.

همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به پیش‌بینی وضعیت منابع یارانه‌های نقدی، معیشتی و کالابرگ در سال ۱۴۰۳ پرداخته است. بر این اساس در صورتی که شاهد پرداخت تداوم یارانه نقدی و معیشتی فعلی و عدم تخصیص یارانه تشویقی برای استفاده از زیرساخت کالابرگ الکترونیک باشیم، منابع ۳۱۵ هزار میلیارد تومانی در‌ نظر‌ گرفته شده در بودجه برای توزیع این یارانه‌ها کافی خواهد بود.

اما در سناریوی دوم، شاهد پوشش هفت دهک در طرح کالابرگ الکترونیک و تخصیص یارانه تشویقی (۱۲۰ هزار تومان) به آن‌ها خواهیم بود که در این صورت پیش‌بینی می‌شود اعتبار مورد‌نیاز ۴۰۲ هزار میلیارد تومان خواهد بود که به معنی کسری ۸۷ هزار میلیارد تومانی این بخش با اعتبارات فعلی است.

سناریوی سوم نیز پیشنهادی است که مرکز پژوهش‎ها برای مدیریت مصارف این بخش ارائه کرده که همان پوشش فرزندان زیر ۱۸ سال در طرح کالابرگ الکترونیک و تخصیص یارانه تشویقی (۱۲۰ هزار تومان) به آنهاست. در صورت تحقق این سناریو، پیش‌بینی می‌شود اعتبار مورد‌نیاز برای پرداخت یارانه ۳۴۵ هزار میلیارد تومان باشد که در این صورت، کسری مذکور به ۳۰ هزار میلیارد تومان کاهش خواهد یافت.

البته در این بین مشخص نیست که آیا در این منابع، مابه‌التفاوت قیمتی کالا‌های اساسی مشمول کالابرگ الکترونیک با سال ۱۴۰۱ که دولت آن را پرداخت می‌کند در نظر گرفته شده است یا خیر، زیرا به ‎‌نظر می‌رسد تغییرات قیمت‌ها این مساله را تا حدی دشوار می‌کند و ممکن است این موضوع کسری این بخش را از اعداد ذکر‌شده نیز فراتر ببرد؛ بنابراین باید توجه کرد به هر میزان که توزیع کالابرگ و سیاست‌های حمایتی از این دست گسترده شود تعهدی طولانی‌مدت برای سیاستگذار است که کاهش یا حذف آن تبعات بسیاری خواهد داشت.

در همین راستا به نظر می‎‌رسد آنچه برای افزایش قدرت خرید مردم و بهبود وضعیت رفاهی در دستور کار قرار گیرد، مهار تورم و بهبود رشد اقتصادی است. در کنار این موضوع می‌توان سیاست‎های حمایتی مانند توزیع کالابرگ را تنها برای دهک‌های پایین و افرادی که در تامین حداقل‌ها دچار مشکل هستند اجرایی کرد. برخلاف شرایط فعلی که به نظر می‌رسد تقریبا اکثر جامعه مشمول دریافت یارانه و حمایت دولت هستند.

منبع:جارنیوز