اقتصاد ۱۰۰- در ادبیات اقتصادی دو نوع خط فقر رایج وجود دارد که به آن‌ها «خط فقر شدید» و «خط فقر مطلق» گفته می‌شود. به بیان ساده، خط فقر شدید شامل خانوارهایی می‌شود که حتی توانایی تامین نیازهای خوراکی خود را ندارند و خط فقط مطلق مربوط به خانوارهایی است که در تامین نیازهای اصلی مثال مسکن و پوشاک ناتوان هستند.
دولت‌ها برای مقابله با فقر شدید و فقر مطلق سیاست‌های متنوعی دارند که یکی از آن‌ها پرداخت یارانه‌های نقدی است. دولت ایران نیز برای سال‌ها یارانه‌های نقدی پرداخت کرده و این مبالغ را نه تنها به خانوارهای فقیر، بلکه به سایر دهک‌های درآمدی جامعه نیز پرداخت کرده است. همین مسئله سبب می‌شود تا در برهه‌هایی از زمان، دولت برای تامین منابع یارانه‌ها با چالش مواجه شود.
آشناترین و فراگیرترین یارانه نقدی پرداخت شده به ایرانیان از اواخر دهه ۸۰ آغاز شد و مبلغ آن در طول دهه ۹۰ ثابت ماند. پس از آن، در دو مرحله، یعنی در سال ۱۳۹۸ و بعد از آن در سال ۱۴۰۱ به دلیل تغییر سیاست قیمتی بنزین و اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی، یارانه نقدی افزایش یافت. آخرین شکل یارانه پرداختی، ۴۰۰ هزار تومان برای هر فرد در دهک‌های اول تا سوم و ۳۰۰ هزار تومان به هر فرد در سایر دهک‌های درآمدی است.
منابع موردنیاز برای پرداخت همین یارانه‌ها در قانون بودجه سال گذشته، تقریبا ۳۱۵ هزار میلیارد تومان بوده است. اما در سال گذشته اتفاق مهمی افتاد که تبعات مهمی برای دولت خواهد داشت. در این سال، وزارت کار و سازمان هدفمندی یارانه‌ها برای رفع فقر تغذیه، و بهبود امنیت معیشتی، طرح کالابرگ الکترونیکی را مطرح کردند.
بر اساس این طرح، افراد حاضر در ۷ دهک اول درآمدی درصورت استفاده از کالابرگ الکترونیکی، ۱۲۰ هزار تومان یارانه تشویقی دریافت می‌کنند.
آیا دولت توانایی پرداخت این مبلغ مازاد را در سال جاری دارد؟ اکوایران در این گزارش بر اساس یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس پاسخ می‌دهد.
به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اگر دولت تمام مصارفی که برای هدفمندسازی یارانه‌ها در نظر گرفته است را تامین کند، ناترازی درآمد-هزینه هدفمندی یارانه‌ها در سال ۱۴۰۳ حداقل ۲۳۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی می‌شود.
منابع دولت برای پرداخت یارانه‌ها در سال ۱۴۰۳
در قانون بودجه سال ۱۴۰۲، منابع کالابرگ، مازاد بر یارانه‌های نقدی، از فروش گاز تا سقف ۳۸.۸ هزار میلیارد تومان (همت) تعیین شده است. این مسئله نشان می‌دهد که اعتبارات در ردیف‌های بودجه جابجا شده است؛ چیزی که خلاف قواعد بودجه‌‌ریزی است. بنابراین، اگر قرار باشد یارانه تشویقی کالابرگ در سال ۱۴۰۳ ادامه داشته باشد، باید اعتبارات موردنیاز آن در لایحه بودجه سال جاری به صورت مشخص پیش‌بینی شود.
اعتبارات یارانه نقدی در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ ثابت بوده است. یعنی دولت ۳۱۵ همت از مصارف هدفمندی یارانه‌ها را به یارانه نقدی، معیشتی و کالابرگ اختصاص داده است. چون این رقم مطابق با رقم سال گذشته است، به نظر می‌رسد دوباره منابع موردنیاز این امر باید از محل‌های دیگر تامین شود. یکی از راه‌هایی که می‌تواند این چالش را حل کند، حذف یارانه دهک‌های بالا است.
طبق آمارهای عملکرد بودجه سال قبل، پرداختی‌های «یارانه نقدی، معیشتی و کالابرگ» با رقمی نزدیک به ۳۳۶.۵ همت، بیش از ۱۰۷ درصد عملکرد داشته است که بیشتر به دلیل اجرای طرح کالابرگ است. اتفاقی که در واقعیت رخ داد این بود که در سه ماه اول سال قبل، کالابرگ تنها به ۳ دهک اول درآمدی تعلق داشت اما در ۶ ماهه دوم، هفت دهک مشمول طرح شدند. همچنین، ابتدا این طرح به صورت تخفیف اجرا می‌شود اما انتهای سال قبل نحوه اجرای آن فرق کرد و باعث شد تا جمعیت بیشتری از آن استقبال کنند و همین امر بار مالی بر دولت تحمیل کرد.
۳ سناریوی پیش روی دولت برای پرداخت یارانه‌ها
سناریوی اول، ادامه روند فعلی بدون پرداخت یارانه تشویقی و حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی است که برابر با ۳۱۵ همت مانند سال ۱۴۰۲ نیازمند منابع است.
در سناریوی دوم، فرض شده کل جامعه هدف تعیین شده برای کالابرگ (۷ دهک)، به دریافت یارانه تشویقی با استفاده از کالابرگ اقدام کنند. اگر این اتفاق رخ دهد، دولت ۸۷ همت اعتبار مازاد نیاز دارد. ۳۱۵ همت نیز تا کنون برای این ردیف در نظر گرفته که مجموع این اعتبار ما منابع مازاد به ۴۰۲ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
در سناریوی سوم، پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس طرح شده است. بر اساس این پیشنهاد، اولویت دولت باید گروه‌های هدف اصلی باشد. در این سناریو، یارانه فقط به فرزندان زیر ۱۸ سال پرداخت می‌شود. در این صورت، کمتر از سناریوی دوم به منابع مازاد نیاز است و دولت می‌تواند با تخصیص ۳۰ همت اعتبار بیشتر این سناریو را اجرا کند. در این صورت، سناریوی سوم به ۳۴۵ همت منابع نیاز خواهد داشت.
بنابراین سناریوی دوم بیش‌ترین بار مالی مازاد را بر دولت تحمیل می‌کند چرا که بسیار سخاوتمندانه تعیین شده است.
اکوایران در گزارش‌های آتی، بررسی می‌کند که این یارانه‌ها در صورت تخصیص به کدام دهک‌ها اثر بخشی بیشتری خواهد داشت.
