دریای خاویار زیر گوش ایرانیان - افق اقتصادی

مازندران با توجه به در اختیار داشتن بیشترین ساحل جنوبی دریای خزر و وجود رودخانه‌های متعدد یکی از استان‌های پیشرو در آبزی‌پروری و فعالیت‌های شیلاتی است. سالانه حدود ۳۰ هزار تن انواع آبزیان تولید شده در این استان به سایر نقاط کشور و از یکسال گذشته تاکنون با برنامه‌های اصولی دولت سیزدهم و عالی‌ترین مقام اجرایی مازندران با وجود فشارهای خارجی و تحریم به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.

همسایگی با دریای خزر در نوار ساحلی به طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر و وجود ۵۴ شرکت تعاونی صیادی پره در این استان با اشتغال حدود چهار هزار و ۲۰۰ نفر و همچنین فعالیت بیش از سه‌هزار و ۴۰۰ مزرعه آبزی‌پروری سبب شده که مازندران بیشترین سهم را در فعالیت‌های شیلاتی جنوب دریای خزر داشته باشد.

تنها در یکسال گذشته با برنامه‌ریزی‌های دولت سیزدهم به منظور افزایش توان تولید مازندران در صنعت شیلات و کاهش وابستگی درآمدهای شیلاتی به صید مستقیم از دریا، اقدامات گسترده‌ای از جمله حمایت از سرمایه‌گذاران، گسترش شرایط و فرصت‌های آبزی‌پروری و افزایش توان تولید آبزیان در استان در دستور کار قرار گرفت و در سفر استانی رئیس جمهور به مازندران این برنامه‌ها ملموس‌تر شد که نتیجه تصمیمات این سفر در کنار افزایش چندین برابری تولیدات، اشتغال و درآمدهای مرتبط با صنعت شیلات تاکید آیت‌الله رئیسی در تخصیص اعتبارات ملی برای تکمیل مرکز صنایع تکمیلی ماهیان خاویاری در این دیار بسیار دارای اهمیت است.

آخرین اقدام توسعه‌ ساز شیلاتی که در مازندران وارد گام اجرا شده آغاز عملیات ساخت مرکز فرآوری و صنایع تکمیلی در نخستین مرکز شیلاتی دارای زنجیره کامل پرورش ماهیان خاویاری با فناوری‌های مدرن و به روز این صنعت است که کلنگ آن همزمان با سفر رئیس جمهور به مازندران در سواحل جویباری خزر به زمین زده شد و اکنون حدود ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و قرار است با سرمایه‌گذاری ۲ هزار میلیارد تومانی بخش خصوصی، اشتغال‌زایی مستقیم برای ۲۵۰ نفر ارمغان آن باشد.

آنچه که در تحلیل پیشرفت فیزیکی این طرح عینیت دارد دغدغه مسوولان استانی برای تسریع در تکمیل این طرح است و استاندار مازندران در سفر شهرستانی به جویبار در ۲۸ تیرماه سال گذشته از محل طرح در دست ساخت طرح فرآوری و بسته بندی مشتقات ماهیان خاویاری بازدید کرد و در این بازدید سید محمود حسینی‌پور دستورات لازم را برای تکمیل آن با پیگیری‌های مستمر مسوولان محلی در سطح استانی و ملی و همچنین تاکید بر رفع موانع اداری صادر کرد.

با این وجود در کنار دغدغه مسوولان استان برای توسعه اقتصاد شیلاتی در مازندران مروری مختصر بر عملکرد و اقدامات این حوزه در مازندران در یکسال گذشته نشان می‌دهد که فعالیت‌های حمایتی و توسعه‌بخش انجام شده مربوط به این صنعت در مازندران طی این بازه زمانی با وجود موانع طبیعی و غیرطبیعی متعدد، بسیار چشمگیر بود چراکه مرواید سیاه که سال‌های سال از دریای خزر کوچ کرده بود دوباره به زادگاهش بازگشت و به عنوان سوگلی سوغات مازندران راهی بازارهای جهانی شد و در این مدت هم حدود ۷۰ میلیون دلار برای این دیار زرخیر ارزآوری داشت.

یکی دیگر از دستاوردهای شیلاتی سفر آیت الله رئیسی به استان در ارتباط با حفظ و تکثیر مروارید سیاه خزر در کنار تدوام ممنوعیت صید ماهیان خاویاری، توسعه طرح پرورش این ماهیان و سرانجام صادرات مشتقات آن به بازارهای جهانی است.

استحصال ماهیان خاویاری در اولویت

استاندار مازندران در آخرین بازدید خود از طرح پرورش و تولید ماهیان خاویاری در جویبار گفت که در کنار تکثیر و احیای مروارید سیاه خزر، طرح مهم صادرات مشتقات آن مانند استحصال چسب چرم و روغن را در دستور کار داریم.

وی خاطر نشان کرد: تمام موانع اداری را برای توسعه اقتصاد شیلاتی بر خواهیم داشت و مسوولان استانی برای رونق این بخش برنامه ویژه دارند.

حسینی پور با بیان این که، در ماه های گذشته با رایزنی های دیپلماتیک با شخصیت های مهم سیاسی و اقتصادی کشورهای ساحلی خزر زیرساخت ها برای صادرات کالا از مازندران به این کشورها را هموارتر کرده ایم، اضافه کرد: به طور حتم صادرات مشتقات ماهیان خاویاری جزوی از این محصولات صادراتی استان خواهد بود.

استاندار مازندران تصریح کرد: در کنار توسعه زیرساخت ها از شرکت های دانش بنیان و جوانان نخبه در زمینه‌آبزی پروری در مازندران همه جانبه حمایت خواهیم کرد و به مسئولان دستگاه های اجرایی قاطعانه دستور می دهم که موانع اداری را برای فعالیت موثر از پیش پای نخبگان علمی بردارند.

وی ادامه داد: دولت در یکسال گذشته برای توسعه اقتصاد شیلاتی در مازندران زحمات زیادی کشیده است که حمایت از طرح زیرساختی راه اندازی واحد فرآوری و بسته بندی مشتقات ماهیان خاویاری بخشی از آن است.

استاندار مازندران با بیان این که، بیکاری جوانان نخبه با وجود ظرفیت های بکر و منحصر به فرد طبیعی در استان به هیچ عنوان معنا ندارد گفت: مسوولان، جوانان دانشگاهی و شرکت های دانش بنیان را به مسیر تولید و پرورش آبزیان هدایت کنند.

فعالیت پنج مزرعه ماهیان خاویاری در مازندران

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار مازندران هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به سفراستانی رئیس جمهور و تصویب اجرای طرح فرآوری مشتقات ماهیان خاویاری در مازندران، گفت: تکمیل مرکز فرآوری صنایع تکمیلی و پایانه ماهیان خاویاری به عنوان طرح مصوب سفر، دارای ردیف اعتبار است.

حسن خیریانپور با بیان این که، موانع اداری برای حمایت از راه‌اندازی مرکز بسته‌بندی و فرآوری ماهیان خاویاری برداشته شده است، افزود: به زودی اعتبار خوب ملی برای تکمیل این طرح ابلاغ خواهد شد.

وی با بیان این که، از مجموع ۷۰۰ هزار گونه ماهیان خاویاری ۲۵ گونه در استان تولید و پرورش می یابد، ادامه داد: فرآوری گوشت، برند سازی خاویار از مزایای پایانه در حال ساخت است.

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار مازندران اضافه کرد: در زمان حاضر هر کیلوگرم خاویار ۹۵۰ دلار ارزش‌گذاری شده است که نوید خوبی برای توسعه صادرات مروارید سیاه خواهد بود و کشورهای اروپایی، آلمان، بلژیک و انگلیس هم مقصد خاویار مازندران هستند.

خیریانپور تصریح کرد: اکنون بیش از پنج مزرعه در زمینه پرورش ماهیان خاویاری در مازندران فعال است که به طور حتم با حمایت از این طرح‌ها روند توسعه اقتصادی استان با صادرات مشتقات ماهیان خاویاری هموار تر خواهد شد.

افزایش زیرساخت‌های آبزی‌پروری و صنایع وابسته به شیلات در مازندران نیز از دستاوردهای برنامه‌ریزی دولت‌ سیزدهم برای رونق اقتصاد شیلات است که همچنان در حال انجام است.

به گفته مدیرکل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری مازندران، فقط در سال ۱۴۰۰ دست‌کم ۴۰ واحد مرتبط با شیلات اعم از توربافی، غذای ماهی، کنسرو و سایر واحدهای مرتبط در این استان راه‌اندازی شد. ضمن این که شهرک شیلاتی میرود بابلسر به عنوان یکی از زیرساخت‌های مهم و بالقوه شیلاتی شمال کشور در این چند سال به بهره‌برداری رسید.

سید رحیم بخشی به تلاش برای افزایش تنوع فعالیت‌های شیلاتی در مازندران نیز اشاره کرد و گفت: پس از مطالعات گسترده طی چند سال اخیر بالاخره واحدهای بسته‌بندی و صادرات مشتقات ماهیان خاویاری را در سواحل مازندران توانستیم به مرحله جذب سرمایه‌گذار و اجرای طرح برسانیم که تحولی بزرگ در اقتصاد شیلاتی مازندران محسوب می‌شود.

وی تصریح کرد: حمایت از سرمایه‌گذاران و فراهم کردن بسترهای لازم برای فعالیت آنان سبب شد که در این یکسال گذشته شاهد ساخت بزرگترین مرکز تولید مشتقات ماهی خاورمیانه در چپکرود جویبار باشیم.

در کنار حمایت از پرورش ماهیان خاویاری، خروجی بسیاری از این فعالیت‌های زیرساختی انجام شده در صنعت شیلات مازندران در یکسال گذشته را می‌توان در صادرات فرآورده‌های شیلاتی به کشورهای همسایه جست‌وجو کرد. بر اساس آمارهای موجود، حجم صادرات محصولات شیلاتی مازندران که سال ۱۳۹۲ فقط به سه کشور عراق، افغانستان و آذربایجان انجام می‌شد، هفت هزار و ۴۰۰ تن با ارزش اقتصادی ۳۲ میلیون دلار بود که در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۱ هزار تن با ارزش بالغ بر ۷۰ میلیون دلار در رسید.

ضمن این که تعداد کشورهای مشتری این محصولات شیلاتی مازندران نیز افزایش یافت و تولیدات شیلاتی مازندران اکنون با وجود تحریم‌ها به بازار کشورهایی مانند روسیه، امارات، انگلیس و قطر نیز عرضه می‌شود. علاوه بر این در حال حاضر محصولات شیلاتی متعددی مانند غذای ماهی و فرآورده‌های شیلاتی نیز صادر می‌شود.

به گفته مسوولان شیلات استان، بخش مهمی از برنامه‌های توسعه‌ای شیلاتی مازندران نیز که طی چند سال اخیر آغاز شده و در حال اجراست، طی سال‌های آتی در صورت تحقق اعتبارات و استمرار پیگیری‌ها به بار خواهند نشست و سبب تحول اقتصاد شیلات مازندران می‌شود.

تلاش‌ها در تکثیر طبیعی ماهیان خاویاری

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های شیلاتی مازندران برای حفظ ذخایر شیلاتی دریای خزر، رهاسازی بچه‌ماهیان در دریاست که در این زمینه نیز به استناد آمارهای موجود رشد قابل توجهی مشاهده می‌شود. رهاسازی بچه‌ماهیان در دریای خزر توسط شیلات مازندران تا سال ۱۳۹۹ محدود به ماهی سفید و ماهی آزاد دریای خزر بود که مجموعا حدود ۸۰ میلیون قطعه بود، اما این رقم اکنون به بیش از ۱۲۰ میلیون قطعه با افزایش گونه‌های رهاسازی شده رسیده است.

در حال حاضر علاوه بر ماهی سفید و ماهی آزاد دریای خزر، ماهی کپور دریایی و ماهی خاویار نیز در دریای خزر رهاسازی می‌شود. طبق آمارهای موجود پارسال حدود ۱۸ میلیون ۸۰۰ هزار قطعه ماهی کپور دریایی، بیش از ۱۰۰ میلیون قطعه ماهی سفید، افزون بر ۴۰ هزار قطعه ماهی آزاد دریای خزر و بیش از ۱۶۰ هزار قطعه بچه ‌ماهی خاویاری در دریای مازندران رهاسازی شد.

به گفته بخشی، یکی از اقدامات اجتماعی برای کمک به رونق اقتصاد شیلاتی که طی سال‌های اخیر در این استان مورد توجه قرار گرفت، جذب مشارکت‌های اجتماعی جامعه صیادی برای کمک به تکثیر طبیعی است.

ماهیان خاویاری اگر چه مهم ترین ذخیره ژنتیکی دریای خزر هستند و به خاطر ارزش غذایی و اقتصادی بالا عنوان «مروراید سیاه» را با خود دارد، ولی بهره برداری بی‌رویه همسایگان خزر به ویژه در بخش شمالی و بی توجهی به بازسازی ذخایر سبب شد تا صید این گونه از سال ۲۰۱۰ میلادی ممنوع شود.

ماهیان خاویاری دریای خزر همانند ماهیان استخوانی رودکوچ هستند به این معنی که تخم ریزیشان را با کوچ کردن موقتی به مصب رودخانه های منتهی به دریای خزر انجام می دهند. همین کوچ موقتی هم مهم ترین علت دست اندازی بی حد و حصر قاچاقچیان و افراد سودجو به این گونه بوده که سبب شد تا صید آن از دریای خزر به طور کلی تا بازسازی ذخایر آن ممنوع شود.

فصل تخم ریزی ماهیان خاویاری از نیمه دوم اسفند شروع می شود و تا پایان اردیبهشت ادامه می یابد ولی در روش تکثیر نیمه مصنوعی، تخم ها در مراکز تخصصی از ماهیان بارور استخراج و پس از تبدیل شدن به بچه ماهی به رودخانه های شیلاتی انتقال می یابد. بچه ماهیان پس از مدتی زندگی در رودخانه راهشان را به دریا باز می کنند ولی در این مدت باید تحت مراقبت قرار گیرند تا صید نشوند و یا بر اثر تغییر دبی آب رودخانه یا آلودگی از بین نروند.

یکی از سختی های کار در بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری این است که این گونه ها در سن ۱۵ تا ۱۶ سالگی به مرحله تخم ریزی می رسند و به همین دلیل احتمال صید نشدن تا پیش از رسیدن به این سن بسیار کم است. این ماهیان وقتی به سن تخم ریزی می رسند، به دهانه های رودخانه می روند و به همین خاطر هم تهدید صید شدن توسط جوامع محلی یا قاچاقچیان و سودجویان بیشتر می شود.

مازندران حدود ۱۳۰ رودخانه با شاخه های اصلی و فرعی دارد که ۲۴ رشته رودخانه به عنوان رودخانه مهم شیلاتی محسوب می شوند ولی لزوما ورودی تمامی این رودخانه های شیلاتی مسیر کوچ ماهیان خاویاری نیست و به همین دلیل هم شیلات مازندران چهار رودخانه را برای تکثیر نیمه مصنوعی انتخاب کرده است.

فیل ماهی، ازون برون، قره برون و شیپ از مهم ترین گونه های ماهیان خاویاری دریای خزر هستند.