اقتصاد ایران: در سالی که گذشت بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و وزارت بهداشت برای مقابله با «برون‌کوچی نخبگان» طرحهای ویژه ای را تدوین کردند که باید دید چقدر از آن طرح ها در ۱۴۰۲ محقق خواهد شد. به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، کمتر کسی است که دیگر باور نداشته باشد، ایران کشوری «نخبه پرور» است، تصدیق این […]
اقتصاد ایران: در سالی که گذشت بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و وزارت بهداشت برای مقابله با «برون‌کوچی نخبگان» طرحهای ویژه ای را تدوین کردند که باید دید چقدر از آن طرح ها در ۱۴۰۲ محقق خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، کمتر کسی است که دیگر باور نداشته باشد، ایران کشوری «نخبه پرور» است، تصدیق این ادعا را می‌توان در افتخارات و دستاوردهای محققان، متخصصان و پزشکان ایرانی در حوزه‌های علمی-پزشکی، فضایی، دفاعی و … چه در داخل کشور و چه خارج از کشور جستجو کرد اما سوال اصلی اینجاست که حاکمیت برای نگهداشت نوابغ و نخبگان ایرانی چقدر تلاش کرده و می‌کند.
طی سال‌های اخیر به ویژه در سالی که گذشت مقام معظم رهبری طی سخنانی بر جذب و نگهداشت نخبگان تاکید داشتند و در یکی از دیدارهای اخیر در مهر ۱۴۰۱ به طور ویژه نخبگان را جزو ارکان پیشرفت و مایه آبروداری کشور خطاب کردند و گفتند: «از دستگاه‌ها توقّع داریم که از نخبگان حمایت کنند و نخبگان توقعاتی از دستگاه‌ها دارند؛ یک توقّعشان اشتغالِ مناسب با دانششان است و دیگری امکان ادامه تحقیقات است و ارتباط با مراکز علمی دنیاست که توقّع زیادی نیست.»
انتظار رهبری از نخبگان کشور
رهبری در همین دیدار موضوع «انتظار از نخبگان» را مطرح کردند و گفتند: از فرد نخبه این انتظار وجود دارد که ظرفیت شخصی خود را تبدیل به ظرفیت ملی کند و توانایی‌های خود را در جهت حل مسائل کشور قرار دهد. ایشان با گلایه از برخی نخبگان که در ایران رشد می‌کنند اما ثمره این رشد را به خارج می‌برند و برخی اوقات نیز با تبدیل شدن به پیچ و مهره‌های دشمن ظرفیت خود را در اختیار آن قرار می‌دهند، افزودند: نخبه باید در کنار مردم خود بماند البته مهاجرت کردن و درس خواندن نخبه در دانشگاه‌های برتر اشکالی ندارد اما بعد از پایان تحصیلات به کشور برگردد و توانایی‌های خود را برای پیشرفت کشور به‌کارگیرد.
تکلیف رئیس جمهور به دستگاه‌ها
در همین راستا رئیس جمهور نیز در سالی که گذشت بر فراهم کردن زمینه برای نقش‌آفرینی بیشتر نخبگان در گره‌گشایی از مشکلات کشور در مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تاکید کرد و در بخشی از سخنرانی خود در همایش بنیاد ملی نخبگان حمایت مالی، حقوقی و همچنین تسهیل‌گری در صدور مجوزها بویژه برای شرکت‌های دانش‌بنیان را از جمله حمایت‌های لازم دولت از نخبگان برشمرد و گفت: بنیاد ملی نخبگان وظیفه دارد حمایت‌های دولت از نخبگان را به شکل عملی پیگیری کند و ملجأ و پناهی برای نخبگان در جهت برطرف‌سازی خواسته‌ها و نیازهای آنها باشد.
در یکسال گذشته به دنبال تأکیدات رهبری، رئیس جمهور دستگاه‌ها را مکلف کرد تا در راستای جذب نخبگان و از این جهت که دغدغه رهبری در این حوزه جنبه عملی و اجرایی پیدا کند، طرحهای ویژه ای تعریف کنند. در همین راستا از دستگاه‌های دارای مسئولیت در حوزه نخبگان، از جمله باشگاه پژوهشگران جوان، جهاد دانشگاهی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد، خواسته شد زمینه جذب، اشتغال، رشد و شکوفایی نخبگان را بیش از پیش فراهم کنند.
تدوین بسته حمایتی ویژه نخبگان
در تمایل به برون‌کوچی نخبگان علمی ایرانی عوامل مختلفی اعم از فرصت‌های شغلی بهتر در خارج از ایران، شان و جایگاه بالای علمی، اجتماعی و اقتصادی، حقوق و درآمد چند برابری و رفاه بالاتر موثر هستند که در این گزارش قرار نیست به تشریح این موارد بپردازیم بلکه موضوع اصلی، پرداختن به برنامه‌ها و طرح‌هایی است که دستگاه‌ها، پیرو تاکیدات رهبری برای نگهداشت نخبگان در کشور در دستور کار قرار گرفته است.
بیشترین درخواست نخبگان از دولت ایجاد زمینه برای افزایش اثربخشی بوده و در همین زمینه دولت سیزدهم، ماموریتی را برای تدوین آیین نامه‌ای برای حمایت از نخبگان به «بنیاد ملی نخبگان» داد و در این آیین نامه که جزییات آن در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ منتشر شد، طرح‌هایی برای جذب، نگهداشت، تعامل مؤثر و بازگشت نخبگان تدوین شده و قرار است از سال آینده به صورت جدی اجرایی و پیگیری شود. به طور مثال با هماهنگی با سازمان امور استخدامی مقرر شده است سالانه بخشی از ظرفیت استخدامی دستگاه‌ها به نخبگان اختصاص یابد.
۵ هزار نخبه در دستگاه‌های اجرایی جذب می‌شوند
در همین رابطه قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در گفتگو با خبرنگار مهر، جزییاتی از چند و چون استخدام نخبگان در دستگاه‌های اجرایی اعلام کرده است؛ آنطور که ناصر باقری مقدم گفته «حدود ۲ هزار نخبه ای که توسط بنیاد مورد ارزیابی و تأیید قرار گرفته‌اند در دستگاه‌های اجرایی کشور از جمله وزارت نیرو، دانشگاه فرهنگیان و وزارت اموزش و پرورش، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان بنادر کشور جذب شوند.»
بیمه و مسکن نخبگان در دستور کار قرار گرفت
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر اینکه این افراد بعد از جانمایی در دستگاه‌ها نیاز به آزمون استخدامی ندارند، افزود: «مشاغل متناسب با حضور نخبگان توسط دستگاه‌ها اعلام و پس از تأیید سازمان امور اداری و استخدامی نخبگان آماده جانمایی در دستگاه‌ها هستند. این افراد بر اساس نیاز و اولویت دستگاه‌ها جانمایی می‌شوند. او همچنین این خبر را اعلام کرد که قرار است سال آینده ۵ هزار نفر از نخبگان در دستگاه‌های اجرایی جذب شوند.»
تامین مسکن از دیگر دغدغه‌های نخبگان به شمار می‌رود که در آیین نامه مذکور برای آن برنامه‌هایی پیش بینی شده است؛ به طوری که به گفته محمدصادق خیاطیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، وزارتخانه‌های علوم، بهداشت، راه، مسکن و شهرسازی و معاونت علمی ریاست‌جمهوری به دنبال رفع این دغدغه هستند و اقدامات عملیاتی آن اجرایی شده است. خیاطیان این را هم گفته است که نخبگان تحت پوشش بیمه هستند و تحت بیمه تکمیلی قرار خواهند گرفت.
قرار است با همکاری دولت و نقش آفرینی بنگاه‌های بزرگ، زمینه اشتغال برای هزار نخبه فراهم شود تعریف «پروژه‌های فناورانه» ویژه نخبگان یکی دیگر از طرحهای تدوین شده در این آیین‌نامه است که هوش مصنوعی، فناوری‌های دیجیتال، کوانتوم و حوزه‌های مرز دانشی از جمله این پروه‌ها به شمار می‌رود. خیاطیان می‌گوید طرحهای فناورانه تعریف‌شده مساله محور بوده و برای وارد شدن بخش خصوصی به این حوزه نیاز به مشوق داریم و در این زمینه از ظرفیت قانون جهش تولید استفاده می‌شود. همچنین قرار است با همکاری دولت و نقش آفرینی بنگاه‌های بزرگ، زمینه اشتغال برای هزار نخبه فراهم شود.
از سوی دیگر با توجه به عدم اقبال برای ورود متقاضیان به حوزه علوم پایه، با کمک وزارت علوم و سایر دستگاه‌های اجرایی مشوق‌هایی برای ورود به علوم پایه در نظر گرفته است. حمایت از نخبگان خاص با اثرگذاری بیشتر که در سال حدود ۲۰۰ نفر تخمین زده شده و «سرآمدان علمی» نامیده می‌شوند، از دیگر موارد مورد حمایت به شمار می‌روند.
در همین راستا و به منظور اجرایی سازی این آیین نامه و نظارت بر نحوه عملیاتی شدن طرح، قرار است کمیته‌ای متشکل از نمایندگان دستگاه‌های اجرایی در بنیاد ملی نخبگان تشکیل شود.
اگر بخواهیم مروری بر طرحهای مهم حمایت از مستعدان علمی در سال ۱۴۰۱ داشته باشیم، می‌توان به طرح حمایت از «رتبه های برتر کنکور سراسری و برگزیدگان المپیاد دانش آموزی» در رشته‌های هدف اولویت دار (علوم پایه، علوم انسانی و مهندسی کشاورزی) اشاره کرد که با پیگیری وزارت علوم و بنیاد ملی نخبگان از مهرماه سال ۱۴۰۱ اجرایی شد. براساس این طرح رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰ (کشوری) گروه‌های ریاضی و فیزیک، علوم تجربی، علوم انسانی و رتبه‌های ۱ تا ۵۰ (کشوری) هنر و زبان‌های خارجی در کنکور سراسری سال ۱۴۰۱ و دارندگان نشان‌های طلا، نقره و برنز کشوری در المپیادهای ملی دانش آموزی در صورت انتخاب و پذیرش در رشته‌های هدف اولویت دار از مزایایی برخوردار می‌شوند.
تسهیلات رتبه‌های برتر کنکور؛ از امکان جذب در نهادهای فناورانه تا تسهیلات خدمتی
افراد برگزیده می‌توانند از کمک هزینه حمایتی ماهانه به میزان حداقل دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار در طی دوره تحصیل در داخل کشور برخوردار شوند. همچنین امکان جذب در نهادهای فناورانه و شرکت‌های دانش‌بنیان بنیاد ملی برای این افراد وجود دارد و تسهیلات خدمت نظام وظیفه تخصصی بنیاد ملی نخبگان و همچنین کمک‌هزینۀ اعزام به فرصت مطالعاتی داخل یا خارج از کشور به برگزیده طرح در دوره دکتری تخصصی برای آنها در نطر گرفته شده است. از سوی دیگر نیز این افراد در صورت اقامت در داخل کشور می‌توانند از بیمه درآمد پس از دانش آموختگی از دوره دکتری تخصصی بهره مند شوند.
«رشته های برنامه محور» در برخی دانشگاه‌ها ایجاد شد
یکی دیگر از طرحهای وزارت علوم در راستای جذب نخبگان که در ۱۴۰۱ اجرایی شد و در سال‌های پیش رو نیز ادامه دارد، راه اندازی «رشته های برنامه محور» در دانشگاه‌ها بوده است. این رشته‌ها در راستای گسترش دانش جدید در کشور ارائه می‌شوند و تصمیم بر این است که نیازهای جامعه در ایجاد آنها مدنظر قرار گیرد. آنطور که وزیر علوم در این باره گفته، این رشته‌ها دائمی نبوده و زمانی که دیگر نیازی به این رشته‌ها نباشد، پذیرش دانشجو در آنها متوقف می‌شود.
تاکنون مصوبه «رشته های برنامه محور» در تعدادی از دانشگاه‌های متقاضی به صورت موردی اجرا شده و به گفته مسولان وزارت علوم اگر امکان توسعه وجود داشته باشد، در دانشگاه‌های دیگر نیز اجرا می‌شود. وزارت علوم همینطور تاکید کرده که دانشگاه‌ها باید متقاضی باشند چرا که این وزارتخانه به صورت موردی دانشگاهی را انتخاب نمی‌کند.
جذب نخبگان به عنوان هیات علمی در دانشگاه‌ها / رفع چالش عدم تمکین دانشگاه‌ها برای جذب
در ادامه طرحهای حمایتی از نخبگان، کارگروهی ویژه با دستور رئیس جمهور و با مدیریت معاونت اجرایی رئیس جمهور شکل گرفت و علاوه بر این شیوه نامه‌ای برای جذب نخبگان در دانشگاه‌ها تدوین و در حال حاضر در نوبت تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد. وزیر علوم در همین رابطه به خبرنگار مهر گفت: «در این طرح بحث جذب دانش آموختگان دکتری به عنوان هیأت علمی پیگیری می‌شود که به امضا وزرای علوم تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی و معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری رسیده و تقدیم رئیس جمهور شده است.
وی ادامه داد: در آئین‌نامه قبلی که توسط بنیاد ملی نخبگان تصویب شده بود، وزارت علوم دیده نشده بود و همین عدم حضور وزارت علوم موجب می‌شد دانشگاه‌ها تمکین نکنند؛ اما این طرح اکنون با ۵ امضا به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده که با ۵ امضایی شدن طرح جذب نخبگان در دانشگاه‌ها این مشکل رفع خواهد شد و براین اساس دانشگاه‌ها مکلف هستند به سرعت جذب را انجام دهند تا سایر استعلام‌های رسمی صورت بگیرد.»
وزیر علوم همچنین ضمن تاکید بر ضرورت بازنگری در آیین نامه جذب به ذکر آماری از جذب دانشجویان نمونه به عنوان هیات علمی پرداخت و گفت: ۶۰ درصد دانشجویان نمونه در ادوار گذشته در حال حاضر عضو هیئت علمی دانشگاه‌ها هستند و امیدواریم با همکاری وزارت بهداشت و علوم و هیئت عالی جذب شورای عالی انقلاب فرهنگی شرایط بازنگری آئین نامه جذب ایجاد شود و بتوانیم از ظرفیت علمی دانشجویان نمونه کشوری به عنوان عضو هیئت علمی و الگوی موفق استفاده کنیم.
بازنگری در آئین نامه‌های جذب وزارت بهداشت برای به کارگیری نخبگان
در ادامه طرحهای حمایتی، وزارت بهداشت نیز برنامه‌هایی در دستور کار دارد و قرار است در راستای تشویق نخبگان، آئین نامه‌های جذب وزارت بهداشت را برای به کارگیری نخبگان متدین و متعهد بازنگری کند؛ عین اللهی در سخنانی در روزهای پایانی ۱۴۰۱ با اشاره به ایجاد شبکه نخبگانی در کشور گفت: ما پیگیر حل مشکلات و معیشت این قشر هستیم.
وزیر بهداشت از تشکیل قرارگاهی تحت عنوان قرارگاه راهیان پیشرفت خبر داده و گفته است که امکان ادامه تحصیل استعدادهای برتر در مقاطع بالاتر ایجاد شده است. عین اللهی در همین رابطه افزود: «امکان تحصیل همزمان استعدادهای برتر نیز در چند حوزه ایجاد و همچنین سهمیه جذب اعضای هیئت علمی برای نخبگان اختصاص نیز داده شده و قرارگاه راهیان پیشرفت تشکیل شده است.»
در بخشی از شیوه نامه جذب نخبگان، تسهیل در جذب به عنوان هیات علمی در دانشگاه‌ها مورد تاکید قرار گرفته و سه روش برای پذیرش نخبگان به عنوان هیأت علمی پیش بینی شده است؛ براساس روش اول، نخبگان به روش عادی در فراخوان جذب هیأت علمی شرکت کرده و با بقیه شرکت کنندگان رقابت می‌کنند و البته حسن آن این است که ردیف استخدامی آنها در صورتی که از بنیاد ملی نخبگان تاییدیه داشته باشند فراهم است و کارت پایان خدمت هم در ابتدا اگر در پروژه‌ای از پروژه‌های بنیاد ملی نخبگان مشغول باشند، نیازی نیست.
نخبگان اگر از طرف بنیاد ملی نخبگان معرفی و برگزیده باشند، می‌توانند به دانشگاه مورد نظر خود مراجعه کرده و از دانشگاه مورد نظر اعلام نیاز بیاورند، در صورتی که دانشگاه قبول کرده و نامه‌ای مبنی بر احتیاج به فرد مذکور را اعلام کند، نخبه مذکور می‌تواند پذیرش شود در روش دوم، نخبگان اگر از طرف بنیاد ملی نخبگان معرفی و برگزیده باشند، می‌توانند به دانشگاه مورد نظر خود مراجعه کرده و از دانشگاه مورد نظر اعلام نیاز بیاورند، در صورتی که دانشگاه قبول کرده و نامه‌ای مبنی بر احتیاج به فرد مذکور را اعلام کند، نخبه مذکور می‌تواند پذیرش شود. در روش سوم نیز، نخبگانی که جایابی نشده‌اند، مراجعه می‌کنند اگر شرایط لازم را داشته باشند خارج از فراخوان به لحاظ عمومی و علمی بررسی شده در نهایت محلی را برای وی مشخص می‌کنند.
این در حالی است که پیش از این نخبگان حتی در صورت معرفی از سوی بنیاد ملی نخبگان، در وزارتین علوم و بهداشت نیز مورد ارزیابی قرار می‌گرفتند اما در روش جدید این ارزیابی وجود ندارد و فرد معرفی‌شده می‌تواند خارج از آن بروکراسی به عضویت هیئت علمی دانشگاه‌ها درآید و با این احتساب و با توجه به افزایش ۲ تا ۳ برابری سهمیه ظرفیت جذب نخبگان پیش بینی می‌شود با این روند در سال آینده ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخبه با مساعدت وزارت علوم، عضو هیأت علمی دانشگاه‌ها شوند.
تعریف ۲۶ پروژه پیشران ویژه نخبگان داخل و خارج
نخبگان همواره این دغدغه را داشته‌اند که در پروژه‌های مهم یا بازی داده نمی‌شوند و یا توان علمی آنها آنطور که باید مورد استفاده قرار نمی‌گیرد اما حالا در طرح جدیدی که جزییات آن از سوی معاون علمی رئیس جمهور اعلام شده، قرار است پروژه‌های مهم و پیشران در حوزه سلامت، حمل و نقل، تنش‌های آبی، امنیت غذایی و … به آنها سپرده شود.
بر همین اساس ۲۶ پروژه بزرگ پیشران با تکنولوژی سطح بالا قرار است توسط نخبگان ایرانی داخل و خارج از کشور طی سه سال آتی اجرایی شود که هزینه این پروژه‌ها یک میلیارد یورو برآورد شده است.
به گزارش مهر، هرچند شنیده‌ها و آمار غیررسمی از افزایش ترک نخبگان و المپیادی‌ها از ایران خبر می‌دهد در همین حال اما متولیان بنیاد ملی نخبگان اعلام کرده‌اند درخواست نخبگان ایرانی خارج از کشور برای بازگشت به ایران در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال‌های قبل به بالاترین میزان خود رسیده است.
از طرفی با توجه به اینکه مسولان ذی ربط در دستگاه‌ها به سراغ دغدغه‌های اصلی نخبگان از جمله مسکن، اشتغال پایدار، جایابی مناسب، مشوق‌های مالی و … رفته و در سالی که گذشت برای جذب و نگهداشت نخبگان برنامه‌هایی ارائه دادند باید دید آیا می‌شود نسبت به مهاجرت معکوس و نگهداشت مستعدان علمی در سال جدید خوشبین بود!
البته در شرایطی که دستگاه‌های متولی متعهدانه به آنچه وعده داده‌اند عمل کنند شاید این بار طرحهای حمایتی تنها روی کاغذ باقی نماند.
امید آنکه با اجرایی شدن طرح‌هایی که در این گزارش به آن اشاره شد شاهد باشیم که نخبگان این سرزمین، کمتر به سراغ پر کردن فرم‌های مهاجرتی بروند.
